Scouting in de oorlog

10 juli 1925 Nunspeet - 2 maart 1945 Varsseveld
Scout
Scoutinggroep: Nunspeetse Verkenners
Betrokken bij verzetsactiviteiten van vader Pieter IJzerman
Als vergeldingsactie gefusilleerd
Verzetsstrijder

Van Bram IJzerman als verzetsstrijder is niet veel meer bekend dan dat hij tot de verzetsgroep van zijn vader Pieter IJzerman behoorde. Dat was ook waarom hij op 18 januari 1945 gevangen werd gezet en op 2 maart 1945 door de Duitsers eruit werd gepikt om als vergelding te worden gefusilleerd. Maar achter deze beknopte weergave zitten intrigerende verhalen over het verzet op de Veluwe waar Bram minstens van moet hebben geweten en mogelijk een rol in heeft gespeeld. Het zijn de bekende verhalen over de onderduikers in de Verborgen Stad bij Vierhouten, de Duitsers die de mannelijke bevolking van Putten vermoordden en de slimme vader Piet IJzerman die als een ware ‘Schindler’ zijn fabriek als dekmantel en inkomstenbron van het verzet leidde.

Dat Bram bij zijn herbegrafenis voornamelijk werd herdacht als Scout, zegt ook veel over de rol van Scouting in het verzet op de Veluwe.

Bram IJzerman zal in zijn jeugdjaren veel van zijn vader Pieter hebben meegekregen waar het gaat om maatschappelijke betrokkenheid. Pieter IJzerman was directeur van de verffabriek Veluvine, maar hij was ook politiek actief en zette zich in voor de gemeente Nunspeet. Hij neemt onder meer zitting in kascommissie´s van het Dorpshuis, de Nunspeetse vereniging voor ziekenzorg en de verpleegzorg.

Ondertussen wordt Bram op 25 mei 1935 samen met zeven andere welpen geïnstalleerd als lid van de Nunspeetse Verkenners die in 1931 was opgericht. Het is aannemelijk dat hij behoorde tot de welpenhorde die drie dagen deelnam aan de Wereld Jamboree in Vogelenzang. Scouting was alom aanwezig in het gezin. Zijn moeder was voorzitter voor de padvindsters en kabouters en zus Marijke was lid de padvindstersvendel, die een periode onderdak had in het zomerhuis achterin de tuin van de familie IJzerman.

1936 ergens in het bos, Bram uiterst rechtsboven, met verder akela Kaptein, Bagheera van der Duim, Dick Visser, Henk Beerekamp, Wim Mensink, Wouter Beerekamp, Tom Zegers, Theo Schaap, Gerrie Rooker, Gerrit Kluin, Harrij Bouwman, Bep van Loon, Kees Meloen

Bij de dreigende inval door de Duitsers wordt Pieter IJzerman lid van het aanbevelingscomité voor de oprichting van luchtbescherming. Als de oorlog uitbreekt, gaat hij bijna onverstoord door met de fabriek. Hij krijgt van de Duitsers het bevel om camouflerende verf te leveren voor de Duitse oorlogsindustrie. Hij doet dat met tegenzin, maar weet daardoor de fabriek draaiende te houden. Het betekent dat zijn medewerkers niet in Duitsland te werk worden gesteld en de inkomsten weet hij naar het verzet door te sluizen. Hij gebruikt zijn positie en gave om de vijand om de tuin te leiden en was een centraal figuur in een netwerk van verzet.

Een van de meest aansprekende verzetsdaden was de opzet van onderduikershutten in het Soerelse bos. Daar werden negen ondergrondse hutten gebouwd die lange tijd werden gebruikt voor het verbergen van Joden, verzetsstrijders en mannen die aan dwangarbeid in Duitsland probeerden te ontkomen. Het is bekend geworden als het Geheime Dorp aan de Pas-Op weg. Op zondag 29 oktober 1944 ontdekken twee Duitsers deze schuilplaats bij toeval. 78 van de 87 onderduikers weet te ontkomen. Er zijn nog steeds restanten van dit dorp dat nu een herdenkingsplaats is.

In de laatste dagen van september 1944 maakt de verzetsgroep van Pieter IJzerman hachelijke momenten mee. Leden van het verzet lopen door toeval in de armen van de Duitsers, een enkeling weet te ontkomen en Duitsers beginnen met vergeldingsacties.

Op 18 januari 1945 wordt Bram IJzerman met zijn ouders door de Sicherheitsdienst (SD) gearresteerd. Bram wordt afgevoerd naar de Jan van Schaffelaarkazerne. Later worden ze verplaatst naar gevangenis De Kruisberg in Doetinchem. Kort daarna worden vier Duitsers door het verzet vermoord.

In de Achterhoek werd gezocht naar de daders die de moord van de vier soldaten op hun geweten hebben. Omdat er geen daders gevonden worden, halen de Duitsers op 2 maart 1945 in gevangenis de Kruisberg in Doetinchem 46 gevangenen uit hun cellen gehaald. Bij een boerderij aan de Rademakersbroek worden rond half acht Opa Bakker, (Brammetje) Hilbrand Johannes Baar, Pieter Bastiaan Jan IJzerman en Bram IJzerman samen met alle andere 42 gevangenen gefusilleerd. Ze worden op het kerkhof aan de Sinderenseweg in Varsseveld in een massagraf begraven.

Een maand later is de Achterhoek bevrijd en worden de Nunspeters aan de Eperweg herbegraven. Ik het verslag daarvan is veel aandacht voor het feit dat Bram een Scout was.

“Bram werd door zijn padvindersvrienden en vriendinnen begeleid. Zijn hoed en das werden als symbool in de stoet meegedragen. Dan een krans gedragen door een padvinder en padvindster en daarachter een wagen met een schat van bloemen, een laatste eer aan twee strijders voor het vaderland.”

Een deel uit de toespraak van hopman H.M. Franssen namens de padvinders:

“Op de Wereld Jamboree, die in 1937 in ons land werd gehouden, waren bijna alle landen ter wereld vertegenwoordigd. En de enkele uitzonderingen, die er waren, wekten geen verbazing. Want niet werden aangetroffen padvindersdelegaties uit Duitsland, uit Italië, uit Japan. Deze absentie typeert de landen (…) Duitsland kende geen wereldbroederschap, wel een waanzinnige rassentheorie; Duitsland erkende geen God, hoogstens een Germaanse voorzienigheid; Duitsland kende helemaal geen begrippen van fatsoen, wel concentratiekampen, marteling, vervolging. Het was dus geen wonder, dat de Nazi’s in Duitsland geen padvinderij duldden; het was geen wonder, dat zij direct na de bezetting de padvinderij in Nederland verboden. Maar het was ook geen wonder, beter gezegd, het was vanzelfsprekend, dat juist in de padvinderskringen zulk een krachtig verzet tegen het hakenkruistuig rees. Zo heeft Bram het ook gevoeld. Zo heeft hij zijn plicht als padvinder volkomen verstaan. Hij moest strijden tegen het onrecht.”

De Scoutinggroep in Nunspeet werd na de oorlog hernoemd in de Bram IJzermangroep, na fusie met de meisjesgroep in Nunspeet werd dit Scouting Nunspeet. De groep herdenkt Bram IJzerman op diverse manieren, onder andere bij de installatie van Scouts en op 4 mei bij het monument van Bram.

Bram IJzerman ontving postuum het Verzetsherdenkingskruis.

Bronnen en meer informatie